De arbeidscommunicatie draait op volle toeren, zo ook binnen de zorg. Je komt tot bloei bij Cordaan, bij Buurtzorg ervaar je ‘Hart voor de zorg’ en bij het Amsterdam UMC ‘Verleg je grenzen’. De zorg wijst medewerkers in spe graag op het hoger doel; ‘Jij kunt het verschil maken bij de mensen die het het hardst nodig hebben’. Deze boodschap is relevant en herkenbaar. Wanneer ik mensen in het ziekenhuis spreek over wat ze doen ervaar ik zoveel passie en liefde voor het vak. Er zijn weinig sectoren waar ik zoveel betrokkenheid ervaar als binnen de zorg.
Ondanks hoge motivatie van zorgpersoneel zijn er structurele tekorten
Toch lukt het maar niet om voldoende personeel te vinden. Dat adviesorganen en brancheorganisaties alarmerende rapporten uitbrengen lijkt hieraan weinig te veranderen. Van Universitair medische centra (UMC’s) tot topklinische ziekenhuizen; het personeelstekort speelt eigenlijk overal. En niet zonder gevolgen; de tekorten hebben impact op de werkdruk.
Aan de zorgprofessionals ligt het niet. Ondanks explosief verzuim neemt het verloop juist af
Dat zorgmedewerkers er zelf genoeg aan doen om achterstanden weg te werken staat als een paal boven water. In een onderzoek van Ernst and Young van eind vorig jaar zie je dat het verzuim toeneemt maar het verloop juist afneemt. Dat is bijzonder. Ondanks er veel medewerkers uitvallen zijn er juist minder professionals die ervoor kiezen de sector te verlaten. Dat het verzuim jaar op jaar groeit is iets dat het ministerie van volksgezondheid welzijn ook signaleert.
De problemen in de zorg zijn structureel. Met motivatie en verantwoordelijkheid alleen lossen we dit niet op
Niet alleen vacatures in de zorg benoemen graag het nobele doel dat potentiële zorgmedewerkers ervaren. Ook het rapport van EY dat een explosief verzuim en werkdruk heeft aangestipt, spreekt over ‘zorgmedewerkers die hun verantwoordelijkheid nemen’. Alsof dat eerder niet het geval was. In de politiek wordt ook graag de motivatie en het verantwoordelijkheidsgevoel van zorgpersoneel benoemd. De simplistische boodschap lijkt: ‘Nog even de schouders eronder. Straks is de piek van corona voorbij en neemt de werkdruk af. Nog even doorzetten.’ Rutte maakt zorgmedewerkers een eenmalig zakcentje over. We plakken posters achter het raam om de zorgprofessional te motiveren.
Maar motivatie en verantwoordelijkheid is niet genoeg. De komende jaren gaan we zien dat corona geen eenmalige, tijdelijke piek in de zorg betekent. De problemen zijn structureel. We hebben de komende jaren niet minder maar juist meer mensen nodig in de zorg. De werkdruk gaat niet afnemen.
Vijf redenen waarom uitstroom en werkdruk blijven in de zorg, ook na de piek van corona
Ik zie de werkdruk niet afnemen. Ook niet na de piek van corona. Integendeel, de vraag naar zorgprofessionals zal alleen maar verder toenemen. Dit zijn wat mij betreft de 5 belangrijkste argumenten.
#1 Meer zorgvraag door de vergrijzing
Met de toename van het aantal ouderen stijgt de zorgvraag. En hoe ouder, hoe meer aandoeningen. Door de vergrijzing voorspelt het CBS dat het zorgvolume met ongeveer 4 procent per jaar toeneemt. Niet voor niets dat de Sociaal Economische Raad (SER) berekent dat er in 2040 meer dan twee miljoen mensen nodig zijn in de zorg.
#2 Meer uitstroom door vergrijzing zorgpersoneel
De vergrijzing is ook onder zorgpersoneel een probleem. Dit betekent dat veel professionals uitstromen op basis van pensioen. Dat veel zorgmedewerkers te maken hebben met fysiek zwaar werk helpt niet mee. Daarom stoppen relatief veel zorgmedewerkers nog voordat ze hun 67e verjaardag hebben gevierd. Hiermee is de impact van vergrijzing op de zorg extra groot.
#3 Instroom groeit niet snel genoeg
Goed nieuws, er kiezen steeds meer jongeren voor de zorg. Het CBS laat zien dat het aantal afgestudeerden de laatste drie jaar toeneemt. Maar of het voldoende is? Nu werkt één op de zeven werkende mensen in de zorg. Om in 2040 aan alle voorziene zorgvragen te voldoen, moet dat één op de vier worden aldus de Sociaal Economische Raad (SER). Om de instroom te bevorderen pleiten veel organisaties en beroepsverenigingen voor het verlagen van opleidingseisen. Maar daarmee adresseer je nog niet een tekort op veel functies die een hoger opleidingsniveau vereisen. Van ziekenhuis tot privékliniek; we hebben veel meer goed opgeleide mensen nodig om aan de groeiende zorgvraag te voldoen.
#4 Te weinig zij-instroom
Hoewel herintreders door werkgevers enthousiast worden onthaald is het voor zij-instromers lastig een leerwerkplek te bemachtigen. Ook hier zie je de effecten van de hoge werkdruk. Opleidingsplekken zijn schaars omdat er simpelweg te weinig mensen zijn om nieuwe professionals te begeleiden en in te werken.
#5 Jonge zorgprofessionals stromen vroegtijdig uit
Onderwijsinstellingen Windesheim in Zwolle en Saxion in Enschede luiden de noodklok. In hun persbericht geven ze aan dat veel professionals na 3 jaar uitstromen en niet terugkomen. Een adviescommissie onder leiding van Doekle Terpstra heeft een soortgelijke conclusies; 43% van de nieuwe medewerkers in de zorg is binnen 2 jaar weer vertrokken. Waar dat aan ligt? In een onderzoek van Berenschot lees ik onvrede over de arbeidsvoorwaarden, een ontbrekend gevoel van waardering door leidinggevenden en een gebrek aan vrijheid en bewegingsruimte. Ook hier lees je veel over de hoge werkdruk. Ook binnen het management vindt een kaalslag plaats; de afgelopen jaren is het aandeel leidinggevenden in het primaire proces met zo’n 20% afgenomen aldus Berenschot. Een die ik zelf veel hoor bij jonge mensen is het gebrek aan uitdaging en doorgroeimogelijkheden. Met vroegtijdige uitstroom van jonge zorgprofessionals blijft de werkdruk in de zorg hoog.
Er is een groeiend besef dat zorgprofessionals voor zichzelf moeten opkomen
Logisch dat medewerkers in de zorg steeds minder verwachten van veranderingen vanuit de politiek en het systeem.
Medewerkers in de zorg nemen zelf stappen
Ook medewerkers zelf nemen stappen. Dit zagen we met de massale demonstraties maar ook met initiatieven zoals ‘Zin in de Zorg’. De beweging heeft als doel een positieve verandering van de werkcultuur binnen ziekenhuizen te realiseren. Inmiddels hebben meer dan 500 jonge artsen zich aangesloten om het systeem van binnenuit te veranderen.
Aandacht voor leiderschap tijdens de opleiding
Zelfs binnen opleidingen groeit het besef dat verandering bij medewerkers zelf moeten komen. InHolland introduceerde het vak ‘Verpleegkundig Leiderschap’ bij hun opleiding tot verpleegkundige. Hierdoor moeten toekomstig verpleegkundigen zich wapenen voor de uiteindelijke praktijk. Docent Sanne zegt: “Over het algemeen laten zorgprofessionals niet zo snel van zich horen. We zien met name door dit onderwijs dat ze zich steeds meer durven uit te spreken.”
Enquête van FNV onder 12.000 leden in de zorg
Zoals FNV-bestuurder Karim Skalli zegt tijdens een demonstratie: “Je ziet nu wel echt het besef ontstaan dat mensen voor zichzelf en hun collega’s moeten opkomen. Vooral werknemers onder de 40 vertrekken uit de zorg. Het is niet aantrekkelijk om onder hele zware omstandigheden te werken, terwijl je in je vriendenkring ziet dat mensen meer verdienen onder makkelijker omstandigheden.”
Je kunt nog zoveel ‘hart voor de zaak’ hebben. Geloven in het hogere doel. Dat de zorg een roeping is. Maar je kunt pas voor een ander zorgen als je ook goed voor jezelf zorgt
